Κοινότητα
Περιστερώνα
Περιστερώνα
Ανδρέας Θεοδώρου
Σαλαμίνος 33Α,
Μουτταγιάκα 4527,
Λεμεσός
99444070 / –
–
Η Περιστερώνα βρίσκεται στην ανατολική Μεσαορία και απέχει από την Αμμόχωστο, στην οποία ανήκει διοικητικά, περίπου 20Km. Στα βόρειά της σμίγει με το χωριό Πηγή με το οποίο πριν από το 1974 μοιράζονταν το δημοτικό σχολείο, το νηπιαγωγείο και συνεργατικά ιδρύματα. Το όνομά της το χρωστά στα πολλά περιστέρια, τα οποία φτεροκοπούσαν στο χωριό. Η πληθωρική παρουσία τους οδήγησε τα τελευταία χρόνια πριν το 1974 στη διοργάνωση του ετήσιου χορού του περιστεριού. Στην τελευταία απογραφή του πληθυσμού, το 1970, καταγράφηκαν 566 Ελληνοκύπριοι κάτοικοι. Μέχρι το 1958 υπήρχαν και περίπου 100 Τούρκοι. Τα κυριότερα προϊόντα του χωριού ήταν: σιτηρά, κτηνοτροφικά προϊόντα, βαμβάκι, λινάρι, σησάμι και ορισμένα είδη οσπρίων.
Τα πρώτα αρχαιολογικά ευρήματα που βρέθηκαν στην Περιστερώνα χρονολογούνται από το 1050 π.Χ. και εντοπίστηκαν στη νεκρόπολή Γρωτήρι. Τα περισσότερα ήταν αγγεία και ανήκαν σε τρεις εποχές: Κυπρογεωμετρική, Κυπροαρχαϊκή και Κυπροκλασσική. Εντός της κατοικημένης περιοχής του χωριού υπήρχαν και τάφοι Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων με σημαντικότατα ευρήματα. Στην αρχή της Φραγκοκρατίας επισημαίνεται και η πρώτη γραπτή μαρτυρία για το χωριό, η οποία βρίσκεται στη Βούλλα του Πάπα Κελεστίνου Γ΄, σύμφωνα με την οποία ο Πάπας μεταβιβάζει την Περιστερώνα ως φέουδο στον Λατίνο Αρχιεπίσκοπο. Στα επόμενα χρόνια της Φραγκοκρατίας και της Ενετοκρατίας έγιναν αρκετές αναφορές σε γραπτές πηγές. Επιπρόσθετα, υπήρχαν κατάλοιπα μνημείων, όπως της φραγκοβυζαντινής εκκλησίας της Παναγίας Φανερωμένης και αρδευτικών έργων.
Στα βυζαντινά χρόνια μέσα σε μια σπηλιά του χωριού ασκήτεψε ο Άγιος Αναστάσιος ο θαυματουργός, θεραπευτής ρευματικών και αρθριτικών. Μέχρι το 1974 υπήρχαν στη σπηλιά αυτή τα εργαλεία με τα οποία ύφαινε σακιά. Μετά το 2003 μερικά από αυτά μεταφέρθηκαν στις ελεύθερες περιοχές. Το 1755 ο συγχωριανός Άγιος Πανάρετος ανοικοδόμησε εκ βάθρων τον μοναστηριακό ναό του Αγίου Αναστασίου και ανακαίνισε το μοναστήρι στο οποίο είχε μάθει τα πρώτα του γράμματα. Ο Άγιος Πανάρετος, ο οποίος διετέλεσε Επίσκοπος Πάφου, εορτάζεται την 1η Μάϊου. Ο Άγιος Αναστάσιος εορτάζεται στις 17 Σεπτεμβρίου, οπόταν, μέχρι το 1974, γινόταν στο χωριό το μεγαλύτερο θρησκευτικό και εμπορικό πανηγύρι της Κύπρου.
Το μοναστήρι, όντας παλαιότερα κέντρο βασικών γραμματικών γνώσεων, συνετέλεσε στην πρώιμη έφεση των κατοίκων στα γράμματα. Από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ου σπούδασαν στην Ελλάδα οι πρώτοι δάσκαλοι, γιατροί και δικηγόροι.
Από το 1935 μέχρι το 1945 στην πλατεία του μοναστηριού γινόταν επαρχιακή κτηνοτροφική έκθεση στην παρουσία του Άγγλου Κυβερνήτη και του Διευθυντή του Γραφείου Γεωργίας. Μετά την επιλογή των καλύτερων ζώων ο Κυβερνήτης απένειμε στους ιδιοκτήτες τους χρηματικά βραβεία.